صنایع دستی همدان

همدان شهر هگمتانه تاریخ ایران ، شهری که شاید تاریخ آنرا بتوان با پیدایش تمدن گره زد . صنایع دستی همدان بسیار ارزشمند است .همدان شهری است توریستی که علاوه بر زیبایی های طبیعی همچون غار علیصدر ، جاذبه های تاریخی همچون گنج نامه ، آرامگاه انسانهای مشهور تاریخ چون بوعلی سینا و شاعر بزرگی چون باباطاهر ،صنایع دستی زیبا و بی شماری دارد . هنر دست هنرمندان این مرزو بوم در اقصی نقاط جهان دیده می شود . یکی از زیباترین آثار منبت کاری شده ایران رهلی است که در موزه متروپولتین نیویورک نگهداری میشود.

طلا و نقره

در همدان بخشی از صنایع دستی کاملا وابسته به طلا و نقره هستند که به معرفی هر یک از آنها می پردازیم.

طلاکوبی و نقره کوبی
طلاکوبی و نقره کوبی هنری است که یک هنرمند در طی آن تلاش می کند تا طرح هاي سنتي و نقوش را بر روي ورقه هاي نقره اي و طلايي به صورت برجسته نقش کند. سپس این ورقه ها را بر روی شيشه، چوب و سرامیک نصب می کنند تا جلوه ی بیشتری داشته باشد.

طلا و نقره سازی
در برخی شهرستان های استان همدان با استفاده از مفتول هایی از جنس طلا و نقره، زیورآلاتی را می سازند که بسیار چشم نواز هستند. از مهم ترین زیورآلاتی که به دست هنرمندان این شهر ساخته می شود انگشتر می باشد . صنعت انگشتر سازی در این استان رواج بسیاری دارد. ركاب انگشتر از جنس نقره و طلا و به اشكال گوناگون ساخته می شود. برای تزیین رکاب از نگين و سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي همچون الماس ، ياقوت ، زمرد ، يشم ، فيروزه و عقيق به کار می رود.

طلا كاری روی شيشه
هنرمندان همدانی با ظرافت خاصی، بدنه ی ظروف شيشه اي سنتی همچون گلاب پاش، شكلات خوري، لوستر و میوه خوری را با با آب طلا و نقوش سنتي، اسليمي، ختايي و گل و بته تزیین می کنند. این نوع هنر را می توان در شهر هاي همدان ، ملاير و لالجين مشاهده نمود.

سفال و سرامیک

یکی از شناخته شده ترین هنرهای همدان سفال ها و سرامیک های تولیدی شهر لالجین است که شهرت جهانی دارد. قدمت سفالگری در این منطقه چیزی در حدود ۷۰۰ سال تخمین زده می شود و و وجود اساتيد و هنرمندان برجسته و تنوع طرح ها اثباتی بر این قدمت می باشد. انواع ظروف مصرفي ، ظروف تزئيني و آثار هنري ، انواع تنديس ، توليدات سراميك لعابدار ، نقاشي شده و بدون نقاشي ، خام پخت با نقاشي هاي زير لعابي ، تلفيق سفال با چرم ، چوب ، پارچه ، گل و خرمهره از جمله تولیداتی هستند که در لالجین به دست هنرمندان درست می شوند.

 نقاشی

صنایع دستی در شهر همدان مزین به هنر نقاشی نیز هستند و محصولات زیر از آن بهره برده اند.

تذهیب
تذهیب نوعی نقاشی است که برای تزیين تابلوهای خوشنویسی، متون قرآني ، شعر و… به کار می رود. در تذهیب از طرح هاي سنتي، اسليمي، ختايي استفاده می شود و این نقوش بر روي كاغذ هاي رنگي ، طلايي و نقره اي ایجاد می گردد.

مینیاتور
نقاشی مینیاتور از دوران قبل از اسلام تا کنون در ایران انجام می شود. در همدان این هنر بر روي صفحه كاغذ، ظروف سفالی، گلدان ها و كتيبه ها جلوه گری می کند.

نقاشی روی سفال و سرامیک
نقاشي روي بدنه ی لعابي، نقاشي زير لعابي، نقاشي هاي رنگ و روغن، نقاشي آب طلا روش هایی هستند که به وسیله ی آنها، نقوش سنتي و مدرن بر روي سطوح سفالي و سراميك پیاده می شوند. نقاشی روی سفال و سرامیک در شهرهای لالجين و همدان رواج دارد.

 صنایع چوبی

زدن نقش بر روی چوب محصولات زیبایی را خلق می کند. صنایع دستی چوبی همدان  که عبارتند از:

منبت کاری
منبت کاری از هنرهای چندهزارساله ی ایران است که به وسیله ی آن نقش های برجسته ای بر روی سطوح چوبی ایجاد می شود. هنرمندان، آيات قرآني، شعر و متون را به خط نسخ، نستعليق و شكسته را با حاشیه هایی زیبا در کنار یکدیگر نقش می کنند و اثر زیبایی را می آفرینند.

معرق
در معرق برش هاي بسيار ظريف و نازك از انواع چوب هاي تزیيني، صدف و عاج را در کنار یکدیگر قرار می دهند تا طرح های زیبایی را بر روی چوب نقش کنند. این طرح ها بیشتر شبیه نقاشی های مینیاتوری هستند. این هنر در ملاير، تويسركان، نهاوند و همدان به چشم می خورد.

قاب سازی
قاب های چوبی یکی از صنایع دستی نفیس همدان هستند. بدنه ی قاب ها را با طرح هاي زيبا و سنتي به وسیله ی كنده كاري روي چوب (منبت) يا قالبي تزیین می کنند. روستای کاج در شهرستان رزن، شهرهای همدان ، ملاير و تويسركان میزبان هنرمندان قاب ساز هستند.

 مس

استفاده از مس نیز در صنایع دستی همدان دیده می شود و به اشکال زیر در بازارهای این استان دیده می شود:

مسگری
ساخت ظروف و ادوات مسی از دیرباز در همدان رواج داشته است. انواع ديگ ، كاسه، بشقاب و سایر ظروف آشپزخانه از جمله تولیدات هنرمندان این رشته هستند. این محصولات با استفاده از ورقه های مسی ساخته می شوند و بدنه ی آنها را با با آلياژي از قلع و روي جلا می دهند.

قلم زنی
در قلم‌زنی، هنرمند با ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی مس، طلا، نقره و برنج، سعی در تزیین سطح کار به بهترین شکل دارد. در همدان قلم زنی بر روی مس یکی از هنر های رایج در سطح استان است.

شیشه

شیشه یکی از عناصری است که در صنایع دستی همدان به شکل های خاصی دیده می شود :

آبگینه
آبگینه در واقع همان شیشه گری به صورت سنتی است که در آن ظروف شيشه اي دميدن هوا به دورن مواد مذاب شيشه به صورت بي رنگ و الوان تولید می گردند.

تراش شیشه
در صنعت تراش شیشه، هنرمند با استفاده از ابزار ساده اشكال مختلف و زيبایی را بر روي ظروف شيشه اي مانند پارچ و ليوان، ميوه خوري، شكلات خوري و لوستر ایجاد می کند. این طرح ها به صورت نقوش برجسته و فرو رفته و يا مات كاري سطح شيشه دیده می شوند.

 ساز سازی

ساخت انواع سازهاي سنتي با استفاده از چوب های مخصوص و به روش سنتی در شهر همدان و برخی شهرستان های استان صورت می گیرد سازهایی همچون سه تار، سنتور و دف از جمله تولیدات کارگاه های ساز سازی در همدان هستند.

سنگ

وجود معادن سنگ هاي مختلف از جمله گرانيت ، كوارتز، فلدسپا ، ميكا و … در استان همدان سبب شده است که صنایع مرتبط با سنگ در شهر های مختلف رواج پیدا کند.

سنگ تراشی
تراش سنگ ها ي قيمتي و نيمه قيمتي از جمله صنایع دستی استان همدان به شمار می رود که از قدیم الایام هنرمندانی در شهرستان های مختلف به آن می پردازند.

حجاری
سنگ تراش زمینه ی خامی را بر روی سنگ ایجاد می کند و حجار به تکمیل هنر وی می پردازد. حجار نوعی قلمزنی بر روی سنگ انجام می دهد و آثار فاخری را برای مساجد، آرامگاه افراد سرشناس و ديوارهاي ساختمان هاي مهم می سازد.

پوستین دوزی

در پوستین دوزی پوست گوسفند و بره را تمیز می کنند، سپس بدون تراشيدن پشم آن با استفاده از آردجو، زاج و مازوج آن را به صورت پوستین یا زیرانداز آماده می کردند. در گذشته پوستین دوزی یکی از مشاغل روستاییان بوده است اما به مرور زمان و در نتیجه ی گران شدن پوست این کار کمتر انجام می شود.

 چرم سازی

تولید چرم در همدان بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد. به دلیل گسترش زیاد چرم سازی در گذشته ، شهر همدان به دباغخانه نیز معروف بوده و نخستین کارخانه ی چرم سازی ایران نیز در این شهر ساخته شده است. کیفیت این چرم به حدی بود که به خارج از کشور نیز صادر می شد اما با تعطیلی کارگاه های این صنعت از تولید ان کاسته شد.کمربند، کیف، کفش، جاکلیدی و لباس از جمله تولیدات چرم در همدان هستند.

قالی بافی

رونق کشاورزی و دامداری و تولید پشم و نخ های مرغوب در همدان سبب شده است که هنرمندانی به قالیبافی مشغول شوند و سبک و سیاق خاص این شهر را به وجود آورند.استفاده از پشم های دست ریس شده و رنگرزی طبیعی با شیره گیاهان و به کارگیری طرح های شکسته و هندسی همچون ماهی و ترنج از جمله ویژگی های خاص قالی همدان است. پنج چارک و دوزرعی طرفداران زیادی دارند اما قالی های خرکی، کناره، پشتی، روکرسی کمتر مورد پسند قرار می گیرند.

تابلو فرش های نفيس که طرح هایی از مناظر، اماكن تاريخي و فرهنگي و چهره را در خود جای داده اند. ملاير ، همدان و كبودرآهنگ از شهرستان هایی هستند که باف فرش و تابلوفرش در آنها صورت می گیرد.

گلیم بافی

گلیم در واقع نوعی فرش صاف و بدون گره، پرز و خواب می باشد که اغلب هنر دست عشایر و بر اساس ویژگی های هر منطقه است.گل لاله، زنگوله، خرچنگی، گل سبدی، گل قندی،دست دلبر، ضربدری، جناقی و اسلیمی از جمله طرح هایی است که در گلیم همدان به چشم می خورد. شهر نهاوند مرغوب ترین گلیم را در همدان دارد.

 مرواربافی یا حصیر بافی

مرواربافی بافت مصنوعات با استفاده از چوب مروار است که در برخی مزارع روستاهای همدان کشت می شود. چوب مروار در مزارع برخي از روستاها كشت مي شود. انواع سبد، گلدان، مبلمان، ميز و صندلي و … از محصولات این هنر می باشند. گاهی به جای مروار از حصیر نیز استفاده می کنند.

 کاشی هفت رنگ

اين نوع كاشي كه به کاشی کتیبه نیز مشهور است با طرح ها و نقوش بسيار زيبا وجود دارد. ديوارهای مساجد، اماكن زيارتي و فرهنگي به این هنر مزین می باشند. شهر همدان و لالجين از تولیدکنندگان اصلی این کاشی هستند.

 نساجی سنتی

جاجيم، جاجيمچه، روتختي، روميزي، روتختي، روسري، لباسهاي محلي، ملحفه و شمد از جمله بافته هایی هستند که در شهر ها و روستاهای همدان تولید می شوند. برای تولید این محصولات از دستگاه هاي ساده ی بافندگي و نخ پشمي براي پود و از نخ پنبه اي براي تار استفاده می کنند.

 سوزن دوزی سنتی

ساقه دوزي ، پته دوزي ، برداري دوزي ، پيله دوزي ، آينه دوزي ، سرمه دوزي ، سكه دوزي و چشمه دوزی از جمله سوزن دوزی های سنتی هستند که بر روی پارچه هاي ساده ، ترمه و مخمل انجام می شوند. برای پیاده سازی طرح ها و دوخت آنها از نخ هاي ابريشمي رنگي استفاده می کنند. هنرمندان در شهر های همدان و ملایر به خلق آثار مشغول هستند.

گیوه بافی

گيوه نوعی پاپوش است که رویه اش را است که رويه آن را از نخ پنبه ای تابيده و زيره آنرا از چرم يا آجيده می سازند. در گیوه هوا جریان می یابد و باعث می شود که پا خنک بماند. در روزگاران گذشته این پاپوش رواج زیادی در تابس تان ها داشته است اما امروزه با روی کار آمدن انواع و اقسام کفش ها بازار مشتری زیادی برای آن وجود ندارد.
روستاهای دهفول، کفراش، فهرومند و آرتیمان از تولیدکنندگان گیوه در همدان به شمار می روند.

صنایع فلزی

مردمان همدان با استفاده از فلزات نیز مصنوعاتی را درست می کنند که طرفداران خاص خود را دارند. مصنوعات فلزی محصولاتی هستند که در صنایع فرفوژه سازی، چاقو سازی و زنجیر سازی تولید می شوند.